بررسی چالشها و فرصتهای فضای مجازی در تربیت عاطفی نوجوانان
گزارش ویژه برنامه «خانه دوم» با حضور دکتر اسماعیلتبار، روانشناس و پژوهشگر حوزه سلامت روان
در دنیای امروز، فضای مجازی به بخش جداییناپذیر زندگی نوجوانان تبدیل شده است. بسیاری از کارشناسان آن را «خانه دوم» نسل جدید میدانند؛ خانهای که هم فرصتهای ارزشمند یادگیری، ارتباط و خلاقیت را در اختیار نوجوانان میگذارد و هم تهدیدهایی جدی برای سلامت روانی و عاطفی آنها به همراه دارد. در همین زمینه، برنامه رادیویی «خانه دوم» این هفته با حضور دکتر اسماعیلتبار، روانشناس و مشاور خانواده، و همچنین روایتهای صمیمانه نوجوان مهمان برنامه، به بررسی ابعاد مختلف این موضوع پرداخت.
فضای مجازی؛ فرصت یا تهدید؟
دکتر اسماعیلتبار در ابتدای گفتوگو تأکید کرد که فضای مجازی ذاتاً نه خوب است و نه بد؛ آنچه سرنوشتساز میشود، نحوه استفاده و مدیریت آن است. نوجوانان به دلیل قرار داشتن در دوران بلوغ عاطفی، بیشتر از سایر گروههای سنی تحت تأثیر هیجانات لحظهای و فشار همسالان قرار دارند. این ویژگی، اگر بدون آموزش و حمایت صحیح باشد، میتواند آنها را در معرض تصمیمهای آسیبزا قرار دهد.
از نگاه دکتر اسماعیل تبار، محدودسازی افراطی دسترسی نوجوانان به فضای مجازی بدون ایجاد آموزش و گفتوگو، نهتنها اثر حفاظتی ندارد بلکه باعث افزایش فاصله عاطفی و حتی پنهانکاری میشود. بهترین راهکار، آموزش سواد رسانهای و عاطفی و تقویت گفتوگوی باز بین والدین و فرزندان است.
روایت نوجوانان از تجربه فضای مجازی
فاطمه، نوجوان مهمان برنامه، در خلال گفتوگو به تجربههای شخصی خود و دوستانش اشاره کرد. او گفت بسیاری از روابط عاطفی نوجوانان امروز ابتدا در فضای مجازی شکل میگیرد و این ارتباطها گاهی به منبعی برای اضطراب، نگرانی و سردرگمی تبدیل میشود. به باور او، آنچه اهمیت دارد واکنش والدین است. اگر والدین با سرزنش یا ممنوعیت صرف برخورد کنند، فاصله عاطفی بیشتر میشود. در حالیکه همراهی، شنیدن و حمایت میتواند نوجوانان را در این مسیر پرچالش یاری کند.
فاطمه به نکته مهمی هم اشاره کرد: «فضای مجازی به خودی خود بد نیست، بلکه نوع استفاده و میزان حمایتی که از نوجوان میشود، سرنوشتساز است.»
سواد عاطفی؛ مهارتی فراموششده در آموزش
یکی از کلیدیترین مباحثی که دکتر اسماعیلتبار بر آن تأکید داشت، اهمیت سواد عاطفی است. به گفته او، همانطور که نوجوانان به یادگیری خواندن و نوشتن نیاز دارند، باید مهارت شناخت، مدیریت و ابراز احساسات را نیز بیاموزند. در حالیکه در سیستم آموزشی ما تمرکز بیشتر بر امتحانات و دروس تئوری است و آموزش مهارتهای زندگی و ارتباطی به حاشیه رانده شده است.
دکتر اسماعیلتبار هشدار داد: نوجوانانی که این مهارتها را نمیآموزند، بیشتر در معرض رفتارهای پرخطر مانند اعتیاد به فضای مجازی، روابط ناسالم یا تصمیمهای هیجانی قرار میگیرند. او تأکید کرد که سواد عاطفی و رسانهای مکمل یکدیگر هستند و هر دو برای رشد سالم نوجوانان ضروریاند.
تحولات زندگی با کلینیک دکتر اسماعیل تبار
"*" قسمتهای مورد نیاز را نشان می دهد
نقش حیاتی خانواده در تربیت عاطفی
خانواده نخستین و مهمترین پایگاه تربیتی نوجوان است. دکتر اسماعیلتبار با اشاره به این نکته گفت: «والدین باید ابتدا سواد عاطفی خود را ارتقا دهند تا بتوانند الگوی مناسبی برای فرزندان باشند.» او معتقد است که فضای امن، بدون قضاوت و همراه با پذیرش احساسات، میتواند نوجوان را از بسیاری از آسیبها در فضای مجازی مصون نگه دارد.
دکتر اسماعیل تبار توضیح داد: همراهی والدین تنها به معنای نظارت و کنترل نیست، بلکه شامل گفتوگو، آموزش مهارتهای زندگی و ایجاد اعتماد است. والدینی که شنونده خوبی باشند، کمتر شاهد پنهانکاری فرزندانشان خواهند بود.
از سوی دیگر، نوجوان مهمان برنامه نیز خطاب به والدین پیامی داد: «لطفاً بیشتر با دنیای ما آشنا شوید. ما را صرفاً قضاوت نکنید و بهجای ممنوعیت، کنارمان باشید.»
ضرورت تغییر در مدارس و نظام آموزشی
دکتر اسماعیلتبار یکی از ضعفهای جدی نظام آموزشی کشور را غفلت از آموزش مهارتهای زندگی دانست. به گفته او، مدارس بیشتر به آمادهسازی دانشآموزان برای کنکور توجه دارند و کمتر به نیازهای واقعی آنها در زمینه عاطفی و ارتباطی میپردازند.
او پیشنهاد داد که مدارس با همکاری والدین و مشاوران، دورههای آموزشی منظم در زمینههای زیر برگزار کنند:
- سواد عاطفی: شناخت و مدیریت احساسات
- سواد رسانهای: استفاده مسئولانه و هوشمندانه از فضای مجازی
- مدیریت هیجان و استرس
- ارتباط بدون خشونت و مهارتهای اجتماعی
به باور دکتر اسماعیل تبار، اگر مدرسه به معنای واقعی به «خانه دوم» نوجوانان تبدیل شود، میتواند نقش مهمی در شکلگیری شخصیت عاطفی سالم آنها ایفا کند.
جامعه و رسانه؛ بازوی کمکی خانواده و مدرسه
علاوه بر خانواده و مدرسه، نقش رسانهها و نهادهای اجتماعی نیز پررنگ است. برنامههایی مانند «خانه دوم» میتوانند آگاهی عمومی را افزایش دهند و خانوادهها را با رویکردهای علمی در تربیت نوجوانان آشنا کنند. رسانهها میتوانند الگوسازی مثبت کنند و نشان دهند که تربیت عاطفی در عصر دیجیتال صرفاً وظیفه فردی والدین نیست بلکه نیازمند همافزایی کل جامعه است.
تحولات زندگی با کلینیک دکتر اسماعیل تبار
"*" قسمتهای مورد نیاز را نشان می دهد
جمعبندی
آنچه در گفتوگوی این هفته «خانه دوم» برجسته شد، نگاه تعادلی و واقعبینانه به فضای مجازی بود. این فضا هم فرصتهای بینظیری برای یادگیری، خلاقیت و ارتباط فراهم میکند و هم تهدیدهایی جدی برای سلامت روان نوجوانان دارد. کلید اصلی مدیریت این شرایط، در سه حوزه خلاصه میشود:
- آموزش مهارتهای عاطفی و رسانهای به نوجوانان
- ایجاد فضای امن و گفتوگوی باز در خانوادهها
- همکاری نزدیک مدارس، والدین و مشاوران برای آموزش مهارتهای زندگی
با تحقق این سه اصل، میتوان نوجوانانی توانمند، آگاه و دارای سلامت روانی پایدار تربیت کرد که در دنیای واقعی و مجازی، مسئولانه رفتار کنند.