مشاور تحصیلی کیست؟
چرا درس نمی خوانیم؟ برای این مسئله یک دلیل تکاملی وجود دارد؛ به طور کلی، مغز ما تمایل دارد که انرژی خود را معطوف به فعالیتٰهای عادی روزمره و در راستای بقا کند و تحلیل و استدلالکردن آنقدرها برایش ایدهآل نیست. پس ما برای همراهکردن مغزمان در مسیر در خواندن و یادگیری، اول باید موانع ذهنیای که در ذهنمان وجود دارد را کنار بزنیم و برای این کار، نیاز داریم مشاور متخصصی کنارمان باشد.
این مشاور، هم میتواند در کنارزدن این موانع کمک کند و هم مسیر درستی برای چطور درس خواندن پیش پایمان قرار دهد. کسی که بداند مغز ما چطور کار میکند و چه عواملی باعث افت یا افزایش عملکرد آن میشود. کسی که درباره ویژگیهای ما بداند و بتواند تحلیلی متناسب با ویژگیهای شخصی و اهداف تحصیلیمان ارائه دهد.
در این مقاله میخواهیم دربارهی مشاور تحصیلی صحبت کنیم. مشاور متخصصی که قرار است همراهش تمام موانع مسیر تحصیلیمان را پشت سر بگذاریم. اما دقیقاً چطور؟
روانشناسی تحصیلی چیست؟
روانشناسی تحصیلی شاخهای از علم روانشناسی است که به مطالعهی عوامل مؤثر بر یادگیری، انگیزه، عملکرد تحصیلی و مشکلات مرتبط با تحصیل میپردازد. متخصصان روانشناسی تحصیلی با دانش و مهارتهای خود، به دانشآموزان، دانشجویان و حتی والدین کمک میکنند تا با چالشهای تحصیلی به بهترین شکل ممکن روبرو شوند.
گاهی اوقات فکر میکنیم خودمان میتوانیم از پس درس خواندن بربیاییم. اما به محض آنکه فشار تحصیلی زیاد میشود و نتایج خوبی نمیگیریم، میفهمیم که یک جای کار میلنگد. دقیقاً اینجاست که متوجه اهمیت مشاور تحصیلی میشویم. اما لزوماً نیازی نیست که کار به اینجا برسد!
متاسفانه اکثر آدمها فکر میکنند زمان مراجعه به مشاور تحصیلی هنگامیست که با بحران مواجه میشوند. دقیقا در زمانی که خودشان تمام راهها را رفته باشند و راهحل بهتری به ذهنشان خطور نکند. اما واقعا نباید اینطور فکر کرد، چرا که پیش از همه زمان از دست رفته را نمیشود برگرداند و راهکارهای بدون آگاهی ما ممکن است آثار مخربی را به جا بگذارد که تا مدتها جبران نشود.
مثال میخواهید؟ دانشآموزی که مشکل کمبود تمرکز و توجه دارد را درنظر بگیرید؛ او دوست دارد درس بخواند و عملکرد تحصیلی خوبی داشته باشد، تمام تلاشش را در این راستا انجام میدهد اما در نهایت به او برچسب لجباز و درسنخوان میزنند و او را با احساسات منفی ناشی از طردشدگی تنها میگذارند؛ وضعیت خوبی نیست نه؟ شاید او باور کند ایراد حلنشدنیای دارد در حالی که میتوانست با مراجعه به مشاور تحصیلی آگاهی بیشتری از ظرفیتهای ذهنی و استعدادهای واقعیاش داشته باشد.
اما نمونهای که تعریف کردیم شاید مشت نمونهی خروار بود. از مشاوران تحصیلی کارهای بیشتری هم برمیآید که در اینجا به آنها اشاره میکنیم:
مشاور تحصیلی، چه موانع ذهنی ای را کنار می زند؟
بیانگیزگی و بیهدفی
اولین و مهمترین عاملی که جلوی درسخواندن ما را میگیرد! وقتی نمیدانیم درسی که میخوانیم به چه دردی میخورد و قرار است در ادامه چه فایدهای در زندگی ما داشته باشد. منطقا دوست نداریم که برایش تلاش زیادی کنیم. اما اینطور نیست که درس نخواندن هم فایده داشته باشد. پس باید چکار کنیم؟
اینجا میتوانیم از مشاور تحصیلی کمک بگیریم. مشاور تحصیلی به ما کمک میکند مسیر شغلی آیندهمان را پیدا کنیم و متوجه شویم تحصیلات چه نقشی در رسیدن ما به هدفمان ایفا میکند و باید برای رسیدن به شغل و آیندهی مدنظرمان در چه مسیر تحصیلیای قرار بگیریم.
شناسایی نادرست استعداد و علاقه
اما شاید شما با خودتان بگویید من اصلا نمیدانم هدفم چیست. نمیدانم چه شغلی برایم مناسب است. یا شاید بگویید من هیچ احساس خاصی نسبت به مسیری که در آن قرار گرفتهام ندارم. اما مشکلی نیست؛ اینجا هم میتوانید از مشاور تحصیلی کمک بگیرید!
وقتی علاقهی شخصی ما با رشته یا موضوعی همراستا باشد، تمام تلاشمان را برای داشتن عملکرد خوب خواهیم کرد. هر چند مسیری که انتخاب کردهایم دشوار باشد.
اگر انتخاب رشته در دبیرستان و دانشگاه، مطابق با علایق و استعدادهای ما نباشد، به محض آنکه فشار تحصیلی زیاد میشود، احساس ناامیدی میکنیم و به نظرمان میآید که هیچوقت قرار نیست از پس وظایفی که بر دوشمان گذاشته شده است، بربیاییم!
این احساس یک ناامیدی غیرواقعی است؛ چرا که همسونبودن استعدادها و علایق با مسیری که انتخاب کردهایم مسبب آن است و ربطی به تواناییهای ما ندارد.
ممکن است ما در رشتههای هنری بسیار توانمند باشیم و با علاقه کارهای مربوط به تحصیلمان در آن رشته را انجام بدهیم؛ اما اگر در رشته مهندسی تحصیل کنیم، آنقدر همه چیز برایمان غیرقابلتحمل باشد که از پس سادهترین کارها برنیاییم.
این به معنی ناتوانی ما نیست! این یعنی ما مسیر درستی را انتخاب نکردهایم. شناسایی استعدادها و علایق فارغ از فشارهای محیطی ( خانواده، جامعه و…) کاری بسیار تخصصی است که تنها مشاوری که تجربه تعامل با افراد مختلف را دارد و خوب به مفاهیم شناسایی استعداد واقف است، از پس آن بر خواهد آمد.
کمالگرایی افراطی
گاهی هرچقدر تلاش میکنیم، به نظرمان کافی نیست! و آنقدر احساس نارضایتی داریم که دیگر توانی برای درس خواندن برایمان نمیماند!
پس اهداف بزرگتر و دور از دسترستر انتخاب میکنیم تا خودمان را آرام کنیم. با این پیشفرض که اگر الان عملکرد خوبی ندارم، بعدها قرار است کار بزرگتری انجام دهم اما بعد چون دوباره هدفی متناسب با شرایطمان انتخاب نکرده یم، باز به آن نمیرسیم و حالمان بدتر میشود!
برای خارج شدن از این چرخهی بیپایان احساس ناکامی و ناکافی بودن، لازم داریم مشاوری در کنار ما باشد تا هم به ما یادآوری کند که تلاشمان را کردهایم، و هم اهدافی منطقی برایمان تعریف کند تا بتوانیم قدمبهقدم به آن نزدیک شویم و احساس رضایت از دست وردهای مقطعی داشته باشیم. این احساس رضایت به ما کمک میکند تا انرژی بگیریم و برای کارهای بزرگتر آماده شویم.
کمالگرایی خوب است، اما نباید باعث شود تلاش امروزمان را نادیده بگیریم و مدام نگران ترسیم اهداف بزرگتر باشیم.
اضطراب
توجه، دریچه ورود اطلاعات به مغز است و اگر چیزی توجه ما را جلب نکند، اصلا وارد چرخهی پردازش اطلاعات در مغز نمیشود. یکی از مهمترین عواملی که باعث میشود مطلبی را یاد نگیریم و حواسمان پرت شود، اضطراب است.
اضطراب باعث میشود منابع زیادی از توجه ما، معطوف به نگرانی برای اتفاقاتی شود که حتی هنوز پیش نیامدهاند و نمیدانیم پیش میآیند یا نه! وقتی بیشتر توجه ما درگیر احتمالات منفی و نگران کننده باشد، قطعا نمیتوانیم روی یادگیری مطالب تمرکز کنیم.
تصور کنید فردا امتحان دارید و در حال خواندن مطالب درسی هستید. سعی میکنید محتوای کتاب را بخوانید و یاد بگیرید، اما صدایی مدام از گوشهی ذهنتان با شما حرف میزند:
اگر فردا نمره ی خوبی نگیری چی؟
اگر مدرسه بابت امتحان تورا بازخواست کند چی؟
اگر مادر و پدرت بابت نتایج امتحانات از تو ناامید شوند چی؟
و سوالات بسیاری که حتما تجربه ی شنیدنشان از اعماق ذهنتان را دارید! حال به نظر شما، ذهنی که در تلاش برای پاسخ دادن به این سوالات و آرامکردن این نگرانیهاست، چقدر میتواند مطالب درسی را یاد بگیرد و از خودش توقع بهترین نتایج را داشته باشد؟
گاهی میان انبوهی از این افکار نگرانکننده غرق میشویم و دیگر به نقطهای میرسیم که نمیتوانیم خودمان را آرام کنیم. معمولا در این شرایط به مشاور مراجعه میکنیم. اما راه حل بهتر چیست؟
باید قبل از تحمل این همه فشار پیش مشاور برویم. درست وقتی که اولین نشانههای افکار منفی و نگرانیهای دور و دراز در سرمان دیده میشود، باید به مشاور مراجعه کنیم و از او بخواهیم ذهنمان را سامان دهد.
مشاور در این شرایط، اول از همه سعی میکند دلایل ریشهای نگرانی های ما را بفهمد. سپس به ما تکنیک هایی جهت کنترل اضطراب یاد میدهد. بعد از اینکه کمی نگرانیهایمان کنترل شد، کمکمان میکند تا با استفاده از تکنیکهای مدیریت زمان، برنامهریزی کنیم تا حجم معقولی از مطالب درسی را در زمانهای مناسبی بخوانیم. مدیریت زمان باعث میشود کمتر در معرض نگرانی هایی از جنس “اگر نتوانم مطالب را به اتمام برسانم چه؟” قرار بگیریم.
شناسایی نشدن علل افت تحصیلی
وقتی چندبار نتایج خوبی در امتحانات نمیگیریم، چه میکنیم؟ معمولا شروع میکنیم به قضاوت خودمان! من نمیتوانم، من خنگم، من یاد نمیگیرم و…
وقتی تصویری که از خودمان داریم مورد حملهی این قضاوتها قرار میگیرد، دیگر چطور میتوانیم از خودمان توقع داشته باشیم که عملکردمان بهبود پیدا کند؟ مهم تر از نتیجه، دلایل رسیدن به آن است. چه خوب باشد که آن را حفظ کنیم، چه بد باشد که آن را تغییر بدهیم.
خیلی وقتها چون نمیدانیم چرا نتیجه نمیگیریم، در سراشیبی ناکامیها حرکت میکنیم و مدام از چیزی که میخواهیم دور و دورتر میشویم. اینجا کسی را نیاز داریم تا از بیرون به ماجرا نگاه کند؛ ما را بشناسد، عملکردمان را ببیند و بتواند به ما نشان دهد دلایلی که باعث میشود آنطور که میخواهیم عمل نکنیم، چیست!
گاهی روش درستی برای درس خواندن نداریم. نمی دانیم در چه بازههای زمانیای، چه مطالبی بخوانیم. یا گاهی نمیتوانیم اهدافمان را قسمت قسمت کنیم و برنامههای کوتاه مدتتر بریزیم.
گاهی اصلا مشکل کمی ذهنیتر است: حواس پرتی داریم! نیاز داریم تمرینهایی کنیم تا بتوانیم مدتی طولانیتر روی یک محتوا متمرکز بمانیم. یا ممکن است حافظهی ما کمی ضعیف باشد و با وجود زیاد درس خواندن، مطالب سریع از ذهنمان برود! یا اصلا در سادهترین حالت، ممکن است در پایه ی یادگیری مفهومی ایراد داشته باشیم. مطلب را خوب از معلم یاد نگرفته باشیم یا در بازیابی و آوردن دانشمان روی کاغذ به مشکل بخوریم!
تمام این موارد، می تواند علت هایی برای نتایجی باشد که توقعشان را از خودمان نداریم!
تا وقتی دلایل اصلی افت تحصیلی پیدا نشود، بیشتر درس خواندن نتیجه ای جز اضطراب بیشتر ندارد! چون بیشتر میخوانیم و توقعمان بالاتر میرود، بعد دوباره نتیجه نمیگیریم و بیش از پیش ناامید میشویم!
یک روانشناس تحصیلی با تجربه، در ابتدا موانع را ریشهیابی میکند و بعد برای هر مشکلی که هست، راهکاری متناسب با ویژگیهای فردی ما میدهد و همین امر باعث میشود تحولی هرچند آهسته، اما رو به رشد در عملکردمان مشاهده شود.
مشاور تحصیلی میتواند مهارتهای اجتماعی را هم به ما یاد بدهد
همانطور که از میان صحبتهایمان متوجه شدید، شاید مشاور تحصیلی فقط وظیفهاش این نباشد که به شما یاد بدهد چطور درس بخوانید. بله، اینها هم چیزهای بسیار مهمی است اما مشاور تحصیلی کسی است که به شما ماهیگیری را یاد میدهد. مشاور تحصیلی قرار است به شما کمک کند چطور با آدمهای اطرافتان در محیط تحصیلی تعامل کنید و چطور مسائلی که ممکن است در این محیط و محیط بیرون از مدرسه یا دانشگاه اتفاق میافتد را مدیریت کنید. پس اینجا هم میتوانید روی مشاوره تحصیلی حساب کنید!
آیا مراجعه به مشاور تحصیلی برای کودکان استثنایی هم مفید است؟
باید دقت داشته باشیم کسی که رشتهی روانشناسی تحصیلی میخواند، به ظرفیتهای ذهنی، فرآیند یادگیری و عملکرد مغز در حالت ایدهآل یا حالتی که نقصی داشته باشد، آگاه است.
پس اگر فرد مراجعه کننده به لحاظ ذهنی مسئلهای داشته باشد، مشاور در چینش برنامه و پیشنهاد روشهای مناسب برای یادگیری شرایط او را لحاظ میکند و تلاش میکند از اون با توجه به توان ذهنیای که دارد و با محدودیتهایی که با آن مواجه است توقع داشته باشد؛ و همچنین خانواده و اطرافیان را نیز نسبت به شرایط کودک آگاه میکند تا شناخت آنان از شرایط کودک نیز اصلاح گردد.
البته بهتر است برای این کودکان به سراغ روانشناسان کودکان استثنایی بروید، چرا که احتمالا تخصص بیشتری خواهند داشت و بهتر میتوانند به شما یاری برسانند.
برنامهی مشاورهی تحصیلی در کلینیک دکتر اسماعیلتبار
در کلینیک دکتر اسماعیلتبار بعد از آنکه مشاور تحصیلی شما ویژگیهای فردیتان را مورد ارزیابی قرار داد، براساس ترجیحات خودتان یا نظر مشاور میتوانید دو نوع برنامه را انتخاب کنید
۱. یکی از انواع برنامههای درسی (تحصیلی) ما دارای ساعت شروع و پایان و مدت زمان مطالعهی هر درس بهصورت مشخص است که توسط مشاور تعیین میشود.
۲. نوع دیگر برنامههای درسی (تحصیلی) ما انعطاف بیشتری دارد و ساعت شروع و پایان توسط مشاور تعیین نمیشود و صرفا مدت زمان مطالعهی هر درس تعیین شده است. در واقع بیشتر برای دانش آموزانی مناسب است که راحتترند هر ساعتی که خودشان میخواهند درس بخوانند. البته برنامهی هفتگی تنها به ساعات درسی محدود نمیشود. دکتر اسماعیلتبار در کتاب برنامهی هفتگی تمام چیزهایی که برای برنامهریزی بهتر نیاز دارید را در اختیارتان قرار دادهاند.