زوج درمانی هیجان مدار(EFT): راهکاری نوین برای بهبود روابط

آنچه با عنوان زوج‌ درمانی هیجان‌ مدار (Emotionally Focused Therapy) یا EFT شناخته شده، یک رویکرد درمانی مبتنی بر نظریه‌های هیجان و دلبستگی است که در دهه ۱۹۸۰ توسط دکتر سوزان جانسون و دکتر لس گرینبرگ توسعه یافت. فرض اصلی این رویکرد، کلیدی بودن نقش “هیجانات” در فرآیندهای رابطه است. بر اساس این رویکرد بهبود روابط نیازمند تغییر در الگوهای هیجانی نهادینه شده است. در این رویکرد امکان مداخله فعال برای درمانگر بیشتر از رویکردهای دیگر فراهم است.

با تمرکز بر تجربه‌های هیجانی و فرایندهای دلبستگی به زوج‌ها کمک می‌شود تا الگوهای ارتباطی ناکارآمد را شناسایی و اصلاح کنند. به آن‌ها این امکان داده می شود تا ارتباطات عاطفی عمیق‌تر و معنادار تری با یکدیگر برقرار کنند.

انواع روان درمانی هیجان مدار (EFT)

این رویکرد درمانی در اصل برای زوج ها طراحی شده که امروزه برای گروه های دیگری هم استفاده می شود.

• EFT برای زوج ها Emotionally Focused Couples Therapy /(EFCT)
• EFT برای خانواده‌هاEmotionally Focused Family Therapy /(EFFT)
• EFT برای افرادEmotionally Focused Individual Therapy/ (EFIT)

تفاوت EFT با CBT در درمان زوج‌ها

رویکرد EFT (درمان هیجان‌مدار) تمرکز اصلی‌اش بر هیجانات زیربنایی و پیوندهای عاطفی زوج‌هاست، در حالی که CBT (درمان شناختی-رفتاری) بیشتر به بررسی افکار ناکارآمد و تغییر رفتارهای مشخص می‌پردازد. در EFT، ریشه‌ی بسیاری از تعارضات در دلبستگی‌های ناایمن و هیجانات پنهان شده جست‌وجو می‌شود؛ در حالی که در CBT تمرکز بر اصلاح افکار غیرمنطقی و آموزش مهارت‌های ارتباطی است. در واقع EFT به عمق رابطه می‌رود تا زمینه‌های احساسی و واکنش‌های ناخودآگاه را تغییر دهد، در حالی که CBT بیشتر به سطح تعامل و گفت‌وگوی زوجین می‌پردازد.

از نظر تجربه درمانی، EFT جلسات احساسی‌تر و با درگیری عمیق‌تری دارد و درمانگر نقش فعالی در بازسازی هیجانات دارد؛ در حالی که در CBT فضا بیشتر تحلیلی است و درمانگر غالباً نقش راهنما را دارد تا به زوجین کمک کند راه‌حل‌های منطقی‌تری انتخاب کنند. EFT اغلب برای زوج‌هایی مناسب‌تر است که احساس دوری، بی‌اعتمادی یا قطع ارتباط عاطفی دارند، در حالی که CBT می‌تواند برای زوج‌هایی مؤثر باشد که به دنبال یادگیری مهارت‌های رفتاری و حل مسئله هستند.

اصول و نظریه های بنیادین EFT

1. نظریه دلبستگی: کودک با مراقب خود (مادر، پرستار یا…) در اوایل زندگی ارتباطی عاطفی-بقایی برقرار می کند که نوع این ارتباط در شکل گیری سبک دلبستگی و رشد هیجانی بعدی او تاثیر مستقیمی دارد. افراد بر اساس سبک دلبستگی شکل گرفته شده، رفتار می کنند و دست به تعامل می زنند. دلبستگی ۴ سبک دارد:

• دلبستگی ایمن: این افراد به خود و دیگران حس مثبت دارند. صمیمیت و ارتباطشان ایمن و همراه با امنیت و آرامش است.
• دلبستگی اضطرابی: نگاه این افراد به خود منفی و به دیگران مثبت است. در روابط وابسته و از ترک شدن و از دست دادن می ترسند. نظر دیگران برایشان بسیار مهم و از دوری حس ترس و اضطراب بالایی را تجربه می کنند.
• دلبستگی اجتنابی: نگاه این افراد به خود مثبت و به دیگران منفی است. متکی به خود هستند و سخت صمیمی و نزدیک می شوند. با بهانه و رفتارهای پس زننده از نزدیک شدن، اجتناب می کنند.
• دلبستگی آشفته: این افراد به خود و دیگران حس منفی دارند. از صمیمیت و نزدیکی گریزانند چراکه از خود و دیگران نا مطمئنند.

۲.هیجان ها به عنوان راهنمایی کننده رفتار:. طرحواره هیجانی (Emotion schemes) یکی از هسته های اصلی مدل درمان EFT می‌باشد. هيجان ، ادراك را هدايت و به آن معنا مي بخشد ؛ انگيزه ي رفتار را فراهم مي كند و از طريق منتقل شدن به ديگران و فراخواني هيجاناتي واكنشي ، با افراد ارتباط برقرار مي كند. خلق تجارب هيجاني جديد چه در تغييرات درون رواني و چه در دگرگوني هاي ميان فردي به عنوان مهم ترين مداخله گر در نظر گرفته شده است . در فرآیند جلسات این رویکرد، درمانگر تلاش می‌کند تا طرحواره هیجانی شما در موقعیت‌های مختلف را ترسیم نموده و الگوهای تکرار آن را شناسایی نماید. 

عناصر تشکیل دهنده طرحواره هیجانی غالب شما در یک اختلال یا چالش عبارتند از:

• تجربه بدنی هیجان
• احساسات تجربه شده
• افکار غالب در زمان بروز هیجان
• اقدامات احتمالی به دنبال یک تجربه هیجانی
• افکار مربوط به پیش‌بینی آینده

3. الگوهای تعاملی ناکارآمد: الگوهای تعامل ناکارآمد زمانی شکل می‌گیرند که هیجان‌های ثانویه مانند خشم یا اضطراب به صورت نادرست تجربه شوند و همراه با نیازهای برآورده نشده، به عنوان واکنش‌های اصلی در روابط ظاهر می شوند. الگوهای غالب عبارتند از:

•  الگوی تعقیب‌کننده/دورشونده(Pursuer/Withdrawer) : در این الگو، یکی از زوجین (تعقیب‌کننده) به دنبال نزدیکی و حل مشکل است، در حالی که دیگری (دورشونده) از مواجهه با تعارضات فرار می‌کند و از نظر عاطفی خود را کنار می‌کشد. این رفتارها معمولاً به افزایش اضطراب در هر دو طرف و تشدید تعارضات منجر می‌شود.
• الگوی حمله/دفاع (Attack/Defend): در این الگو، یکی از زوجین با حمله یا انتقاد به دیگری واکنش نشان می‌دهد، در حالی که طرف مقابل با حالت تدافعی یا حتی بی‌تفاوتی پاسخ می‌دهد. این چرخه می‌تواند به شدت احساسات منفی را تقویت کند و منجر به کاهش اعتماد و رضایت در رابطه شود.
• الگوی بی‌اعتنایی/تقاضا (Demand/Withdraw): این الگو، مشابه الگوی تعقیب‌کننده/دور شونده است، اما به شکلی شدیدتر و خشن‌تر ظاهر می‌شود. یکی از طرفین (تقاضا کننده) به شکلی تهاجمی از دیگری می‌خواهد که نیازهای او را برآورده کند، در حالی که طرف مقابل (بی‌اعتنا) با بی‌تفاوتی یا نادیده گرفتن این درخواست‌ها واکنش نشان می‌دهد. این چرخه منجر به ایجاد یک دیوار عاطفی بین زوجین می‌شود.
• الگوی گسستگی هیجانی(Emotional Disengagement): در این الگو، هر دو طرف رابطه به شکلی از هم فاصله می‌گیرند و از تعاملات هیجانی خودداری می‌کنند. این گسستگی ممکن است نتیجه سال‌ها تعارض حل نشده یا ناکامی در ارتباطات باشد.این چرخه به سرد شدن رابطه و از دست رفتن پیوند هیجانی منجر می‌شود.
• الگوی دوگانه نقش (Double Withdraw): در این الگو، هر دو طرف از مواجهه با تعارض و حل آن خودداری می‌کنند. این وضعیت معمولاً به دنبال ناامیدی‌های مکرر از تلاش برای حل مشکلات رخ می‌دهد. این الگو می‌تواند منجر به انزوای عاطفی کامل بین زوجین شود.

مراحل زوج درمانی هیجان مدار

زوج درمانی هیجان مدار شامل سه مرحله و نه گام می باشد.

1. تثبیت و شناخت الگوهای ناکارآمد: هدف اصلی این مرحله، شناسایی نوع تعارض زوجین و کاهش و مدیریت آن است. این کار کمک می کند تا زوجین بدون استفاده از الگوهای ناسالم قبلی، ارتباط بگیرند.

• ایجاد اتحاد و ارزیابی موضوعات تعارض آمیز
• تشخیص چرخه تعاملی منفی
• ارزیابی هیجانات تصدیق نشده
• چارچوب دهی مجدد مشکل

2. بازسازی تعاملات: هدف اصلی این مرحله، تقویت و بازسازی پیوند عاطفی سازگار است تا زوجین به صورت عمیق تر و موثرتری ارتباط بگیرند.

• برانگیختن تعامل با نیازهای هیجانی و دلبستگی خود فرد
• برانگیختن پذیرش تجربه
• تسهیل ابراز نیازها و خواسته ها

3. تحکیم و تثبیت تغییرات: هدف اصلی این مرحله، تقویت و تثبیت تغییرات شکل گرفته شده است تا زندگی زوجین یکپارچه تر شود.

• تسهیل راه حل های جدید
• تحکیم رفتارهای دلبستگی جدید

مزایای زوج درمانی هیجان مدار

1. بهبود ارتباط عاطفی: در EFT به زوجین کمک می‌شود تا با شناسایی و بیان نیازهای هیجانی و آسیب‌پذیری‌ها، احساس نزدیکی و ارتباط بیشتری را با یکدیگر تجربه کنند.
2. کاهش تعارضات: در EFT به زوجین کمک می‌شود تا با شناسایی الگوهای تعاملی ناسالم(مثل تعقیب/دوری یا حمله/دفاع) به تغییراتی دست بزنند و الگوهای سالم را جایگزین کنند. با انتخاب الگوهای رفتاری سالم تر تعارض بین زوجین کمتر شده و شکل مدیریت بحران آنان بهبود می یابد. همچنین زوجین به مدل الگوهای رفتاری و ریشه های رفتاری یکدیگر، شناخت بیشتر پیدا می کنند تا واکنش هایی مناسب تر ارائه کنند.
3. افزایش رضایت زناشویی: در EFT به زوجین کمک می‌شود تا با کمتر کردن تعارضاتی که تنش های روانی را به همراه داشتند و انتخاب الگوهایی سالم تر برای بیان هیجانات و نیازها، به پیوندی عمیق تر و سالم تر برسند.
4. تقویت پیوندهای عاطفی: در EFT به زوجین کمک می‌شود تا به تغییرات مثبت پایداری برسند و پس از پایان دوره ی درمان هم امنیت هیجانی، درک متقابل و الگوهای سالم شکل گرفته را تثبیت کنند.

زوج درمانی هیجان مدار برای چه زوج هایی مناسب است؟

EFT رویکردی موثر در زوج درمانی است که به طور کلی برای زوج هایی که در زندگی خود تعارض یا مشکلی دارند که برای ریشه یابی و بررسی عمیق آن آمادگی دارند مناسب است. اگر زوجی متمایل به تقویت و بهبود رابطه ی خود باشند و در شرایطی نباشند که نیازمند مداخله ای فوری باشد، این رویکرد درمانی برای آنان پیشنهاد می شود.

زوج درمانی هیجان مدار برای چه زوج هایی مناسب نیست؟

EFT رویکردی موثر در زوج درمانی است اما براساس شرایط و توقع زوجین از درمان، می تواند برای تمامی زوجین مناسب نباشد. رویکرد هیجان مدار برای افراد و موقعیت های زیر مناسب نیست:

1. زوج های سوء استفاده گر(جسمی/روانی). در شرایطی که یکی از زوجین دست به سوء استفاده فیزیکی یا روانی طرف دیگر می زند، ایمنی و حمایت فوری اهمیت بیشتری دارد و ممکن است نیاز به دخالت‌های دیگر باشد.
2. زوج هایی که به روشنی از هم جدا شده اند و یا درصدد طلاق هستند و تصمیمی برای بازگشت ندارند. این زوجین به تصمیم قطعی خود رسیده و تمایلی به تغییر ندارند.
3. زوج هایی که تمایلی برای تغییر ندارند یا آمادگی روانی جهت همکاری در روند درمان را ندارند.
4. زوج هایی که به دنبال راه حل سریع هستند. رویکرد EFT بيش از آنكه ” ارتباط ” ميان همسران را داد و ستدهاي گفتاري تلقي كند، آن را به منزله ي بازتابي از درهم تنيدگي هاي هيجاني در نظر مي گيرد. در اين رويكرد، تمركز بر ايجاد بصيرت و يا آموزش مهارت نیست بلکه  بر درگيري هاي هيجاني و تجارب تصحيح كننده معطوف است.

نکاتی برای انتخاب درمانگر EFT

از آنجایی که محیط درمان EFT پویا و همراه با مداخلات درمانگر است، درمانگر باید از مهارت ها و ویژگی های خاصی برخوردار باشد. نمونه ای از مهارت ها و ویژگی های لازم درمانگر EFT  عبارتند از:

1. همدلی: گوش دادن و درک تجربه های زوجین.
2. پذیرش: داشتن دیدی غیر داورانه.
3. اکتشاف: نباید هدف درمانگر نامگذاری هیجانات باشد. بلکه هدف درمانگر گسترش تجربه ی هر یک از زوج ها در رابطه  و تمرکز بر هیجانات ناشی از دلبستگی و تعاملات منفی قبلی است.
4. انعکاس دهی ثانویه و انعکاس دهی هیجانات زیربنایی.
5. پاسخ گویی برانگیزاننده: پاسخ دادن به نحوی که موقعیت برای بازگشایی بیشتر هیجانی زوجین فراهم شود.
6. مشارکت در گمانه زنی همدلانه: درک تجربه ی زوج ها و بها دادن به حس و تردیدهای آنان.

تفاوت های EFT با دیگر روش های زوج درمانی

	طول درمان	روش	محیط درمان	نتایج
EFT	کوتاه(۸-۲۰جلسه)	متمرکز بر هیجانات و تغییر الگوهای تعاملی ناکارآمد	پویا مداخله فعال و کارآمد درمانگر	تجربی و ماندگار
سایر رویکردها	متغیر	کاهش تعارض با مهارت آموزی و تکلیف دهی	منفعل فقدان مداخله فعال درمانگر	سطحی و کوتاه مدت

چالش های EFT  و راهکارهای آن

1. محیط درمان EFT  یک محیط پویا و پر تعامل میان مراجعین و درمانگر است. این موقعیت مستعد بروز چالش آنی و جر و بحث میان زوجین است که با مهارت های درمانگر در هدایت مکالمه و مدیریت موقعیت تعدیل می شود.
2. جان گرفتن و کشف شدن احساسات و آسیب های عمیق گذشته یکی دیگر از چالش های این درمان است که با کشف راه حل موثر برای مواجه و پاسخ های سالم به موقعیت تعدیل می شود.

تمرین‌هایی برای زوج‌ها بین جلسات EFT

در درمان هیجان‌مدار، تمرین‌های بین جلسات می‌توانند به تقویت پیوند عاطفی و تثبیت تغییرات هیجانی کمک کنند. یکی از تمرین‌های رایج، “تمرین شنیدن همدلانه” است: هر یک از زوجین برای چند دقیقه فقط به صحبت‌های طرف مقابل گوش می‌دهند بدون این‌که پاسخ یا قضاوتی ارائه دهند. پس از شنیدن، باید آن‌چه را که فهمیده‌اند، به زبان خود بازگو کنند تا حس درک‌شدن در رابطه افزایش یابد. این تمرین ساده اما مؤثر، به کاهش سوء‌تفاهم‌ها و افزایش صمیمیت کمک می‌کند.

تمرین دیگر، “ثبت هیجانات روزانه” است. زوجین تشویق می‌شوند هر روز یکی از هیجانات خود را نسبت به شریک زندگی‌شان (مثبت یا منفی) بنویسند و درباره دلیل آن کمی تأمل کنند. سپس در زمان مناسب، درباره آن با هم گفت‌وگو کنند. هدف این تمرین، افزایش خودآگاهی هیجانی و ایجاد فضای امن برای ابراز احساسات است. این تمرین‌ها نه‌تنها ابزارهایی برای رشد فردی هستند، بلکه باعث می‌شوند زوجین خارج از فضای درمان نیز به مسیر بازسازی ارتباط ادامه دهند.

نتیجه گیری

زوج‌درمانی هیجان‌محور (EFT) از معتبرترین، علمی ترین و نتیجه‌بخش‌ترین رویکردهای زوج‌درمانی است. این رویکرد با تأکید بر نقش حیاتی هیجانات در شکل‌دهی و سازماندهی الگوهای تعاملی زوج‌ها، به درمانگر این امکان را می‌دهد تا با مداخلات فعال و کارآمد، به نتایج موثرتری دست یابند.

به دلیل تمرکز EFT بر تجربه‌های عاطفی و فرآیندهای هیجانی، این رویکرد در بلندمدت نیز تأثیرات پایداری بر روابط زوج‌ها دارد. پس از اتمام دوره‌ی درمانی، زوج‌ها می‌توانند به کمک ابزارها و مهارت‌هایی که در EFT کسب کرده‌اند، روابط خود را بهبود بخشیده و تعارضات را با کارآمدی بیشتری مدیریت کنند.

اگر شما یا شریک زندگیتان با مشکلات ارتباطی دست و پنجه نرم می‌کنید و به دنبال راهی مؤثر برای بهبود و تعمیق رابطه‌تان هستید، کلینیک دکتر اسماعیل تبار با رویکردهای مدرن مانند زوج‌درمانی هیجان‌مدار آماده کمک به شماست. متخصصان این کلینیک به شما کمک می‌کنند تا به شیوه‌ای سالم و پایدار، تعارضات خود را مدیریت کنید و پیوندهای عاطفی‌تان را تقویت نمایید.