نه گفتن به کودک و آنچه باید به عنوان والدین بدانید
نه گفتن به کودکان یکی از مهمترین و در عین حال چالشبرانگیزترین وظایف والدین است. علیرغم غرایز طبیعی انسان، که از مقابله و بحث با دیگران اجتناب می کند، گاهی برای بهروزی کودکان نیاز به “نه” گفتن است.
بسیاری از والدین ممکن است نگران باشند که “نه” گفتن به فرزندشان باعث ناراحتی، ناامیدی یا کاهش اعتماد به نفس او شود.
حتی بسیاری از والدین از “نه” گفتن گریزانند چرا که احساس گناه می کنند، می ترسند والدی سختگیر جلوه کنند و رابطه والد-فرزندی شان به هم بخورد؛ یا اینکه “نه” گفتن یادآور تجربیاتی منفی از کودکی خودشان است که عموما با عبارت:(نمی خواهم شبیه والدینم شوم) ابراز می کنند.
اما باید توجه داشت که گاهی “نه” گفتن ضروری است و باید به عنوان فرصتی برای آموزش مهارت ها از جمله کنترل خود، تجربه ی ناکامی و پذیرش مسئولیت دیده شود. نه گفتن به کودک، در صورتی که به درستی انجام شود، نه تنها به شکلدهی شخصیت و رفتارهای او کمک میکند، بلکه به او میآموزد که محدودیتها و قوانین را بپذیرد.
روش و زمان نه گفتن به کودکان از نظر روان شناسان
روانشناسان معتقدند که نحوه و زمان نه گفتن به کودک تأثیر زیادی بر پذیرش و درک او دارد. نکاتی که در تاثیرگذاری “نه” گفتن نقش دارند، عبارتند از:
- ثبات و هماهنگی والدین: کودک باید هر دو والد را به صورت یک تیم درک کند و حرف پدر و مادر یکی باشد. کودک باید بفهمد که “نه” والدین به معنای واقعی است و تغییر نخواهد کرد. اگر یک والد نه بگوید و دیگری به این حرف پایبند نباشد، حرف والد بی حرمت شده و قطعیت حرف های بعدی هم برای کودک کم می شود.
- “نه” گفتن والد تکراری یا بی مورد نباشد: زمانی که کودک “نه” های بی مورد و مداوم بشنود، اهمیت و ضرورت این حرف کم می شود و نه به عنوان مرزی غیرواقعی ادراک می شود.
- “نه” گفتن همراه با توضیح و دلیل باشد: کودک نیاز دارد دلیل به تعویق انداختن خواسته یا چرایی نادرستی کارش را بداند. بسیاری از والدین از دلیل: (چون من می گویم) استفاده می کنند که این تصویر والد را در ذهن کودک بی منطق و خشک می کند. ممکن است کودک بعد از دلایل بیان شده ی والد سوالات بیشتری داشته باشد که در این شرایط باید با صبر توضیح داد.
- زمان بیان درست: در شرایطی که کودک گرسنه، خسته یا به هر دلیلی تحریک پذیر باشد، ممکن است واکنشی شدید نشان دهد و نسبت به والد و حرفش جبهه گیری کند.
- زبان بیان درست: کودکان نسبت به لحن همدلانه و محبت آمیز پذیرش بیشتری دارند و شاید لحن خصمانه را گوش دهند اما رابطه شان با والد دستخوش تغییرات منفی شده و زمانی که بزرگتر شوند، نسبت به این لحن بی تفاوت می شوند.
کی به کودکان نه بگوییم؟
موقعیت هایی که نیازمند “نه” گفتن هستند متناسب با خلق و خو، مزاج و شرایط می تواند متفاوت باشد. شماری از این موقعیت ها عبارتند از :
خطرات فیزیکی
زمانی که کودک در معرض خطر جدی قرار دارد، مثل زمانی که میخواهد به وسایل تیز، آتش یا پریز برق دست بزند یا فرد دیگری را در معرض خطر قرار داده. در این مواقع، “نه” گفتن قاطع و فوری لازم است تا از آسیبهای احتمالی جلوگیری شود.
تقاضای غیرمنطقی
۱.زمانیکه کودک خود قادر به انجام کاری هست، اما از والد کمک می خواهد. در این مواقع، “نه” گفتن به مسئولیت پذیری و مستقل شدن کودک کمک می کند.
۳,زمانیکه کودک از وسیله ای بی نیاز است و برای خواسته ای نا به جا مثلا رفع حس حسادت در خود یا زیاده خواهی یا صرفا داشتن وسیله ای. مثلا اسباب بازیی گران قیمت. در این مواقع، “نه” گفتن به درک محدودیت ها و ارزش ها کمک می کند.(البته باید راهی سالم برای رفع حس درونی به او نشان دهید).
۴.زمانی که خواسته ای از کودک برآورده شده یا کاری را انجام داده ولی بر تکرار اصرار دارد.
تقاضای نامتناسب با زمان یا شرایط
۱.زمانی که کودک تقاضایی دارد که در لحظه مناسب نیستند، مثل درخواست بازی در زمان خواب. “نه” گفتن در این موارد به او کمک میکند تا نظم و اولویتبندی را بیاموزد.
۲.زمانیکه برنامه ها به هر دلیلی تغییر کرده و کودک اصرار بر برنامه ی اولیه دارد. باید توجه داشت که کودکان تا سنی خود را محور هر چیزی می دانند و فهم شرایط دیگران می تواند سخت باشد. در این مواقع، توضیح شما و اطمینان از اجرای برنامه ی اولیه در زمانی دیگر، اهمیت بالایی دارد.
۳.زمانیکه حضور کودک در جایی دیگر لازم است یا فردی به وسیله ی او بیشتر نیاز دارد. باید توجه داشت که کودکان تا سنی خود را محوریت امور مختلف می بینند و دلیل آوری و توضیح شرایط در چنین موقعیت هایی اهمیت بالایی دارد. با “نه” گفتن درست در این مواقع کودک بخشندگی را بیشتر درک می کند و رشد هیجانی خواهد داشت.
اصرار بر انجام فعالیتی مضر
زمانی که کودک اصرار دارد فعالیتهای مضر یا ناسالم انجام دهد، مثل خوردن بیش از حد شیرینی، تماشای بیش از حد تلویزیون. “نه” گفتن به او به ترویج عادات سالم و رفتارهای مناسب کمک میکند.
رفتارهای ناپسند اجتماعی
زمانیکه کودک رفتارهای ناپسند اجتماعی از خود نشان میدهد، مثل زدن فردی در صف، پرخاشگری یا استفاده از الفاظ نامناسب. در این مواقع، “نه” گفتن به فرآیند اجتماعی شدن او و پذیرش هنجار ها کمک می کند.
رفتارهای خلاف قوانین خانواده
زمانیکه کودک رفتاری خلاف هنجار و ارزش خانواده نشان می دهد. در این مواقع، “نه” گفتن مسئولیت پذیری چارچوب رفتاری را یادآور می شود.
چطور به کودکان نه بگوییم؟
با خوشطبعی پاسخ دهید
لحن مثبت و شوخ طبعانه می تواند از تنش محیط و میزان ناراحتی یا نارضایی کودک موقع مواجه با”نه” کم کند. مثلاً بگویید: “میدانی که در خانه میتوانیم کارهای جالبتری بکنیم تا اینکه فقط تلویزیون ببینیم؟”
وظایف را به بازی تبدیل کنید
شکل بازی دادن به وظایف از کسالت بار بودن آنها می کاهد و پذیرش را برای کودک راحت تر می کند. بهعنوان مثال: “بیا ببینیم که چه کسی میتواند سریعتر اتاقش را مرتب کند. برنده یک جایزه خواهد داشت.”
گزینههای محدودی ارائه دهید
داشتن حس کنترل و قدرت روی مسائل به کودک حس خوبی می دهد. با ارائه ی چند گزینه، کودک احساس می کند در انتخاب نقش دارد و از میزان یک طرفه بودن “نه” کاسته می شود. بهعنوان مثال بگویید: “ما نمیتوانیم به پارک برویم، اما میتوانیم با هم در حیاط بازی کنیم یا یک داستان بخوانیم. کدام را انتخاب میکنی؟”
از حس استقلالش سود ببرید
به کودک اجازه دهید که حس استقلال خود را تجربه کنند. برای مثال، اگر کودک میخواهد بدون نظارت شما بازی کند، میتوانید بگویید: “میدانم که تو دوست داری خودت بازی کنی، اما من باید کنار تو باشم. اما تو میتوانی انتخاب کنی که کجا بازی کنی.” این روش به کودک این امکان را میدهد که همچنان احساس استقلال کند، در حالی که شما نیز کنترل وضعیت را در دست دارید.
توجه کامل کودک را جلب کنید
وقتی میخواهید “نه” بگویید، مطمئن شوید که توجه کودک به شما جلب شده است. اگر کودک مشغول بازی یا فعالیت دیگری است، ابتدا توجه او را به خود جلب کنید. برای مثال، به سطح چشم او برسید، با او تماس چشمی برقرار کنید و بگویید: “نگاه کن، میخواهم با تو در مورد یک موضوع مهم صحبت کنم.”
نوبتی بودن را امتحان کنید
نوبت گرفتن یکی از راههای موثر برای آموزش صبر و احترام به حقوق دیگران است. اگر کودک میخواهد بازی خاصی انجام دهد که امکانپذیر نیست، میتوانید بگویید: “الان نوبت برادرت است، بعد از او نوبت تو خواهد بود.” این رویکرد به کودک یاد میدهد که همه چیز در زمان خودش اتفاق میافتد و باید به نوبتها احترام گذاشت.
موضوع را به شکل متفاوتی بیان کنید
گاهی اوقات، به جای گفتن “نه” مستقیم، میتوانید موضوع را به شیوهای بیان کنید که کمتر مقاومت برانگیزد. مثلا به کودک بگویید: “ما بستنی را برای بعد از شام نگه میداریم، این طوری بیشتر مزهاش را میبریم.” این روش باعث میشود کودک همچنان احساس کند که درخواستش مهم است، اما در زمان مناسبتری انجام میشود
بگذارید بروید
در بعضی مواقع، بهتر است که به کودک اجازه دهید خودش با شرایط کنار بیاید. اگر کودک به چیزی اصرار دارد که امکانپذیر نیست، به او اجازه دهید که با پیامدهای طبیعی آن روبرو شود. مثلاً اگر کودک نمیخواهد اسباببازیهایش را جمع کند، میتوانید بگویید: “اگر اسباببازیهایت را جمع نکنی، ممکن است بعضی از آنها گم شوند یا خراب شوند.” این کار به کودک یاد میدهد که مسئولیتپذیر باشد.
از روانشناسی معکوس استفاده کنید
گاهی میتوانید با استفاده از روانشناسی معکوس، کودک را به انجام کاری که دوست ندارد، ترغیب کنید. برای مثال، اگر کودک از انجام کاری مانند خوردن سبزیجات امتناع میکند، میتوانید بگویید: “شرط میبندم که نمیتوانی همه این سبزیجات را بخوری!” این رویکرد میتواند کودک را تحریک کند که خلاف آنچه شما انتظار دارید را انجام دهد و آن کار را به چالش تبدیل کند.
کمک کنید با آموزش یاد بگیرد
از نه گفتن به کودک بهعنوان فرصتی برای آموزش استفاده کنید. مثلاً اگر کودک میخواهد کاری را که برایش خطرناک است انجام دهد، به جای فقط گفتن “نه”، توضیح دهید که چرا این کار خطرناک است. بگویید: “اگر به خیابان بروی، ممکن است ماشینها نتوانند به موقع توقف کنند و تو آسیب ببینی. بهتر است دست من را بگیری تا با هم از خیابان عبور کنیم.” این کار به کودک کمک میکند تا دلیل پشت “نه” را بفهمد و آن را به عنوان یک درس ایمنی و نه یک محدودیت غیرضروری بپذیرد.
اولویتبندی کنید
مهم است که کودک یاد بگیرد برخی چیزها اولویت بیشتری دارند. اگر کودک میخواهد به جای انجام تکالیف، بازی کند، میتوانید به او بگویید: “اول تکالیفت را تمام کن، سپس وقت بازی داری.” این کار به کودک کمک میکند تا اهمیت مسئولیتهایش را درک کند و بیاموزد که اولویتبندی چگونه میتواند به او در مدیریت زمان کمک کند.
نتیجه گیری
نه گفتن به کودکان یکی از چالشهای اساسی والدین است. با این وجود، این کار برای تربیت و رشد سالم کودکان ضروری است. اما نحوه و زمان بیان این “نه” اهمیت بسیاری دارد. لحن و زمان “نه” گفتن باید متناسب با خلق و مزاج کودک انتخاب شود. برخی کودکان با یک توضیح منطقی و ملایم قانع میشوند، در حالی که دیگران ممکن است به یک “نه” قاطع و روشن نیاز داشته باشند.
والدین باید بتوانند بر اساس نیازهای عاطفی و رفتاری فرزندشان، بهترین روش را انتخاب کنند تا هم به کودک نشان دهند که خواستههای او را درک میکنند و هم او را به سمت تصمیمگیریهای بهتر هدایت کنند.
اگر به دنبال روشهای مؤثر و کاربردی برای والدگری هستید که به شما کمک کند تا در چنین موقعیتهایی تصمیمات بهتری بگیرید، میتوانید از خدمات کلینیک دکتر اسماعیل تبار استفاده کنید. این مرکز با ارائه مشاورههای تخصصی به والدین کمک میکند تا مهارتهای فرزندپروری خود را بهبود بخشند و در تربیت کودکان موفقتر عمل کنند.