حمایت و آگاهی: کلیدهای پیشگیری از خودکشی
روز جهانی پیشگیری از خودکشی، هر سال در تاریخ ۱۰ سپتامبر (٢٠شهریور) برگزار میشود. این روز با هدف افزایش آگاهی عمومی نسبت به خودکشی و روشهای پیشگیری از آن تعیین شده است. خودكشى دومين علت مرگ و مير در سن ١٥ تا ٢٩ سال، بعد از تصادفات و دهمين علت مرگ و مير در جهان است. خودكشى جزء ٢٠ علت اصلى مرگ در سراسر جهان است.
ميانگين جهانى خودكشى در هر صدهزار نفر ٩/٤٨ است. در آمريكا در سال٢٠٢٢ در هر صد هزار نفر ١٤/٤ و در ايران درسال ١٤٠٠در هر صد هزار نفر ٧/٢ است. خودكشى يكى از موارد اجتماعی-روانى است كه در ارتباط با يك سرى دلايل نظير: افسردگى، اضطراب، مشكلات اجتماعی-اقتصادى و… رخ ميدهد.
خودكشى زمانى اتفاق مىافتد كه انگيزه مرگ نسبت به انگيزه زنده ماندن در اوج باشد. پديده خودكشى به علاوه اينكه روى فرد آسيب ديده تاثير ميگذارد، خانواده آن فرد و جامعه را نيز تحث تاثير قرار ميدهد.
خودكشى اشكال متفاوتى دارد. آرزوى مرگ و فكر خودكشى، نشانه اصلى افسردگى درمان نشده است. بهتر است در بدو علائم اوليه كه منجر به افسردگى ميشود به روانشناس مراجعه كنيم كه بتوانيم از يك فاجعه جلوگيرى نماییم. مهم است بدانيد كه افكار خودكشى با اختلالات شيميايى مغز در ارتباط است و اين تغييرات مغزى ميتواند با درمانهاى زيستى و روانى بهبود يابد.
از افكار خودكشى تا اقدام خودكشى
زمانى كه فرد تحت فشارهاى روحى و روانى و اجتماعی و اقتصادى قرار دارد، احساس پوچى ميكند و احساس رضايتش نسبت به خود و زندگىاش را از دست ميدهد. در نتيجه به مرور زمان به افسردگى مبتلا ميشود، دقيقا در همين نقطه ممكن است افكار خودكشى به سراغ فرد بيايد.
افكار خودكشى اولين پله براى نزديك شدن به خودكشى (اقدام به خودكشى) است. اگر آگاهى و اطلاعات صحيح و كارامدى داشته باشيم و به سرعت اين افكار خودكشى را با روانشناس در ميان بگذاريم، ميتوانيم از يك فاجعه سخت و دردناك جلوگيرى كنيم.
افكار خودكشى ناشى از احساس شكست و يا تحقيرى است كه فرد نميتواند از آن بگذرد و به پذيرش برسد. این اتفاق زمانى روى ميدهد كه فرد در يك بحران شخصى گرفتار شده باشد و يا تحت استرس مداوم و افسردگى قرار گرفته است. اگر چه گاهى خودكشى يك اقدام تكانشى است، اما بيشتر مردم روزها، هفتهها و حتى ماهها قبل از اينكه اقدام به خودكشى كنند، به آن فكر كردهاند.
انواع خودکشی
خودكشى به ٢ دسته تقسيم ميشود.
دسته اول: افرادى كه فقط افكار خودكشى دارند.
دسته دوم: افرادى كه هم افكار خودكشى و هم برنامه براى اقدام به خودكشى دارند.
افكار خودكشى را ميتوان با كمك روانشناس كنترل كرد اما در اقدام به خودكشى كار سختتر و حساستر ميشود. حال سوال پیش میآید که چگونه میتوان اقدام خودکشی فرد را متوجه شد؟ كسانى كه از مرحله افكار خودكشى عبور كردند و به مرحله اقدام خودكشى رسيده اند، معمولا يا برنامه ريزىاى كردهاند و يا يك نقشه براى انجام دادن اين كار در نظر گرفتند و در آخر براى انجام اين كار وسيلههايى تهيه خواهند کرد.
در این بین افرادى كه براى خودكشى وسيله تهيه كردند احتمال خودكشى بسيار بالایی دارند. بهتر است همواره با روانشناس و روانپزشک در ارتباط باشید. اما سوالهایی هستند که وضعیت را برای شما مشخصتر میکنند؛
آيا قصد آسيب رساندن به خودت را دارى؟
آيا به اينكه به خودت آسيب بزنى فكر كردى؟
آيا به مرگ فكر ميكنى؟
با تکیه بر جواب این سوالها و جدی گرفتن مسئله، مراجعه به کلینیک روانشناسی ضروری است.
علائم هشدار دهنده قبل از خودکشی
علائمی وجود دارند که با دقت و توجه به آنها میتوان قبل از اینکه اتفاقی بیفتد، جلوی خسارت را گرفت. تعدادی از این علائم هشدار به شرح زیراند:
- دسته اول: سرنخهاى كلامى و مستقيم
- دسته دوم: سرنخهاى كلامى غير مستقيم يا رمزى
- دسته سوم: سرنخهاى رفتارى
- دسته چهارم: سرنخهاى موقعيتى
سرنخهاى كلامى و مستقيم شامل جملاتى مانند:
اى كاش مرده بودم. مىخوام خودمو بكشم. مىخوام همه چيز را تمام كنم.
سرنخهاى كلامى غير مستقيم و يا رمزى شامل جملاتى مانند:
ديگر نبايد مراقب من باشيد. از نحوه رفتارت با من پشيمون ميشى. ديگر هيچ كسى نيازى به من ندارد. براى هيچ كسى مهم نيستم. خانواده من بدون من حالشون بهتره. از همه چيز خيلى خستم.
سرنخهاى رفتارى شامل رفتارهايى مانند:
انجام رفتارهای غیرعادی و پرخطر، مانند رفتن به مکانهای نامعمول یا خطرناک.
تهیه ابزار یا وسایل خطرناک که میتواند برای خودکشی مورد استفاده قرار گیرد، مثل داروهای سمی، سلاح یا طناب.
بخشیدن ناگهانی داراییها یا وسایل ارزشمند به دیگران، بدون دلیل مشخص.
کاهش یا از دست دادن ناگهانی علاقه به فعالیتهای روزمره و کاهش عملکرد جسمی یا تواناییهای بدنی که قبلاً وجود داشتهاند.
سرنخهاى موقعيتى مانند:
طرد شدن ناگهانى از سوى يكى از عزيزان و يا جدايى يا طلاق ناخواسته، یا از دست دادن شغل باشد.
در صورت دیدن این موارد، ضمن تماس با متخصص، سعى كنيد حس نااميدى را در فرد برطرف كنيد و از طريق ارائه پشتيبانى، كمك و همدلى در فرد اميدوارى ايجاد كنيد.
روشهاى پيشگيرى از خودكشى
مجمع جهانى پيشگيرى از خودكشى (IASP) با همكارى سازمان بهداشت جهانى(WHO) و فدراسيون جهانى سلامت روان روز جهانی پیشگیری از خودکشی را ميزبانى ميكنند و روش هاى كارامدى در اينباره ارائه كرده اند.
اولین اقدام این است که اگر كوچكترين تغييراتى احساس كرديد، سريع به روانشناس مراجعه كنيد. همچنین ميتوانيد با شماره ١٢٣ اورژانس اجتماعى و يا با شماره ١٤٨٠ سازمان بهزيستى تماس بگيريد و به صورت رايگان از احساسى كه داريد تجربه ميكنيد صحبت كنيد.
چند راهكار ساده و در دسترس براى پيشگيرى از افكار خودكشى:
- ورزش كردن
- انجام فعاليتهايى كه از آن لذت ميبريد.
- شروع يك مهارت جديد
- ارتباط و معاشرت با دوستان
راههاى پيشگيرى از خودكشى:
- كاهش دسترسى به يكسرى قرصهاى خاص
- كاهش دسترسى به سموم آفت كشى
- كاهش مصرف الكل و مواد مخدر
- ايجاد برنامههاى پيشگيرى از خودكشى براى افراد در معرض خطر
- افزايش آگاهى و آموزش عمومی
- محدود كردن دسترسى به وسايل ارتكاب خودكشى
- مديريت انعكاس اخبار خودكشى در رسانهها
چه مواردى تصميم به خودكشى را در فرد تشديد ميكند؟
- تنهايى بيش از حد(تنها ماندن طولانى مدت) باعث ايجاد تمايل به خودكشى در فرد ميشود.
- مصرف الكل و مواد مخدر
- عدم تحرك و فعاليت در داخل و خارج از خانه
- پر شدن ظرفيت روانى به واسطه فشار هاى روحی و روانى و اجتماعى و اقتصادى
- فسردگى و اضطراب
- گوش دادن مداوم به موسيقىهاى به شدت غمگين
- قطع ارتباط و عدم معاشرت با دوستان
- آزار عاطفى،جسمى و يا جنسى
چه رفتار هايى با فردى كه در معرض خودكشى است داشته باشيم؟
بهتر است اصول مداخله در بحران خودكشى را بلد باشيم و با حفظ آرامش و خونسردى به كمك فرد در معرض آسيب برويم.
براى مثال:
- جانبدارى و سرزنش نكنيد.
- با فرد جر و بحث و لجبازى نكنيد.
- از يك سرى جملات تكرارى استفاده نكنيد؛ زيرا بينشى به آن جملات در آن زمان ندارند و حتى ممكن است باعث افزايش خشم در آنها شود. مثلا همه چيز درست ميشه.
کلینیک روانشناسی دکتر اسماعیلتبار میتواند در این مسیر همراه شما باشد. توجه کنید که در زمانی که این علائم را در خود یا دیگران میبینید، حتما به روانشناس مراجعه کنید یا با شمارههایی که در این مقاله ذکر شدهاند تماس بگیرید.